sábado, 6 de octubre de 2007

Guarán amarillo / Lapachillo

Tecoma stans (L.) H.B.K. / Lapachillo / Guarán amarillo
Variedades/Subespecies: Tecoma stans stans; Tecoma stans velutina.
Sinónimos: Bignonia stans de T. stans stans; Gelseminum stans de T. stans stans; Stenolobium stans de T. stans stans; Stenolobium stans var. multijugum de T. stans; Gelseminum molle de T. stans velutina; Stenolobium molle de T. stans velutina; T. fabrisii de T. stans velutina; T. mollis de T. stans velutina
"El género es la abreviación del nombre mejicano en lengua nahault (azteca) “tecomaxochitl”, traducible como "flor con forma de copa", el nombre de la especie es el participio presente del verbo latino "stare": estar de pie, estar derecho, con referencia a su porte erecto." (Pietro Puccio, Biodiversity Encyclopedia, Dr. Giuseppe Mazza).
Familia: Bignoniaceae.
El nombre de la familia tiene su origen en en el género Bignonia L., que honra la memoria del Abate francés Jean Paul Bignon (1662-1743). Bignon estuvo a cargo de la Librería Real y de la Biblioteca Nacional de Francia desde 1718-1741, período en el cual la institución alcanzó su glorioso cenit." (González, J.: “Explicación Etimológica de las Plantas de la Selva”, Flora Digital de la Selva, Organización para Estudios Tropicales). 
Origen:  Se distribuye desde el sur de los Estados Unidos de América y México hasta en norte de Argentina (se cita para las provincias de Catamarca, Córdoba, Corrientes, Entre Ríos, Jujuy, La Rioja, Misiones, Salta, Santiago del Estero, Santa Fe y Tucumán). 
Países Limítrofes: Brasil, Paraguay. Nombres comunes: Bignonia amarilla, Guarán amarillo, Guarán guarán, Lapachillo (Argentina). Amarelinho, Bignônia amarela, Carobinha, Ipê de jardim, Ipê amarelo de jardim, Ipêzinho de jardim, Ipê mirim. (portugués, Brasil). Árbol canario, Guaranguay, Guira pitiyu* (izoceño- guaraní). Marangaya, Toco toco (Bolivia). Huaranhuay (Peru). Marchucha, San Andrés, Tasto, Tache (El Salvador). Flor amarilla, Sardinillo (Nicaragua). Candelillo, Carboncillo, Vainilla/o (Costa Rica). Cholán, Fresno (Ecuador). Copete (Panama). Roble amarillo, Ruibarba, Sauco amarillo (Cuba, Puerto Rico). Maria Luisa, Fresnillo (Venezuela). Barreto, San Andrés, Timboco (Guatemala). Chicalá, Chirlobirlos, Fresnillo, Fresno, Palo hueso, Roble amarillo (Colombia). Borla de San Pedro, Corneta amarilla, Flor de San Pedro, Gloria, Palo de arco, Retama/o, Trompeta, Trompetilla, Tronadora, (México). Yellow bells, Yellow trumpet bush, Yellow trumpet flower, Yellow elder (inglés). Geelklokkies (africano). 
*En 'Plantas del Chaco II' sobre los usos tradicionales Izoceño-Guaraní registran el nombre 'Guira pitiyu' (Tecoma stans). 
Se menciona el empleo de las hojas como forraje para toda clase de animales y en la medicina tradicional para la disentería y baños de vapor para casos de arrebato. La madera es usada  la construcción y muebles, pero éstos no tienen larga duración. (Plantas del Chaco II, Usos tradicionales Izoceño-Guaraní, Santa Cruz, Bolivia, 2002).
*Marchucha. Arbusto bignoniáceo, maderero, denominado Tecoma stans por los botánicos. Tiene otros nombres vulgares: flor de San Andrés, flor de San Sebastián, San Andrés y tagualaishte. (Tovar, Enrique D.: Contribución al Estudio del Lenguaje Salvadoreño. Algo sobre el Léxico de Flora, en Thesaurus, Tomo II, Núm. 3 (1946). Centro Virtual Cervantes).
El nombre vainillo con el que se lo conoce en Costa Rica, se debe precisamente al delicado y casi imperceptible aroma de estas flores, que recuerda al de la vainilla.
Arbusto o árbol de pequeño porte, follaje caduco. De fácil cultivo, crece muy bien a pleno sol.
De corteza rugosa, muy ramificado, hojas imparipinadas, verde claro, folíolos lanceolados de bordes aserrados, ápice agudo o acuminado.
Inflorescencia en racimos terminales o subterminales de vistosas flores amarillas tubulares campanuladas que, en determinadas épocas del año, cubren casi completamente el árbol. 
Frutos en vainas planas y alargadas color castaño oscuro a la madurez, se abren a lo largo para liberar numerosas semillas aladas que se dispersan fácilmente por el viento.
Generalmente empleado como árbol ornamental por su profusa floración.

Según referencias del INTA (Instituto Nacional de Tecnología Agropecuaria): "En nuestro país hay 3 especies nativas: T. garrocha y T. tenuiflora - con flores tubulares naranjas, o rojo-naranja, polinizadas por colibríes- y T. stans -con flores acampanadas amarillas, polinizadas por abejas. Esta última es la única que es cultivada como planta ornamental." 
La Farmacopea mexicana atribuye a la planta propiedades eupépticas y la prescribe para la debilidad gastrointestinal y para aliviar la gastritis de origen alcohólico. 
Vínculos
PRODUCCIÓN DE VARA DE PALO DE ARCO (Tecoma stans) PARA USO HORTÍCOLA CON RIEGO A GRAVEDAD, por Esteban Osuna Leal, ING. AGRONOMO, Investigador del Campo Experimental Todos Santos, Centro de Investigación Regional de Noroeste - Instituto Nacional de Investigaciones Forestales, Agrícolas y Pecuarias. Folleto Técnico Núm. 7, Junio de 2003
El Vainillo (tecoma stans), "Misión Árboles del Paraíso", un proyecto de Educación Ambiental desde Costa Rica.
Miroslav M. Grandtner: WORLD DICTIONARY OF TREES, Wood and Forest Sciences Department, Faculty of Forestry, Geography and Geomatics, Laval University, Quebec, QC, Canada.

5 comentarios:

  1. ESTE ARBOLITO ESTA HERMOSOS, YO CONSEGUI UNO HACE UNOS DIAS Y LO VOY A PONER EN EL FRENTE DE MI CASA, ESPERO Y SE PONGA MUY BONITO

    ResponderEliminar
  2. Yo planté uno el 26 de Octubre de 2013, el día del cumple de mi nieta Antú, cuando vuelva a florecer subiré una foto para que vean lo hermoso que son.- Marta

    ResponderEliminar
  3. Tengo unos pequeños plantines de este hermoso árbol con la instensión de hacerlos bonsai, espero tener suerte

    ResponderEliminar
  4. no soporta las heladas y me han hecho un daño bárbaro.
    espero verlos brotar esta primavera. Alta Gracia

    ResponderEliminar
  5. Tengo uno sembrado frente a mi casa pero de repente empezó a quedar sin hojas y se seco totalmente..no se que le habrá sucedido.Alguien me podría dar sugerencias?

    ResponderEliminar